سوزش معده یکی از عوارض بیمارگونه شایعی است که اکثر ما آنرا تجربه کردهایم. علت سوزش معده میتواند طیف وسیعی از فاکتورها را در بر گیرد، اما واقعیت این است که بخش مهمیاز علل ایجابی این عارضه، مرتبط با سبک زندگی ما میشود. زندگی پر استرس شهری، رژیم غذایی نادرست، مواد غذایی بیکیفیت و ناسالم، تحرک بدنی بسیار کم، عادات ناصحیح و بطور کلی، سبک زندگی غلط، همه و همه منجر به بروز ناراحتی و سوزش معده میشوند. این مقاله سعی کرده تا با نگاهی گذرا ولی جامع به ابعاد مختلف سوزش معده و علائم و علل آن، رویکردی جامع به منظور کنترل سوزش معده و ارتقای کیفیت زندگی افراد مبتلا، ارائه نماید.
سوزش معده چیست؟
سوزش معده یا سر دل یک عارضه شایع است و زمانی رخ میدهد که اسید معده به سمت مری که لوله حائل بین معده و دهان است، جریان یابد. این جریان معکوس اسید میتواند باعث احساس سوزش در قفسه سینه و معمولاً در ناحیه پشت استخوان سینه شود. سوزش معده یک احساس دردناک و ناراحت کننده در قفسه سینه است که اغلب با حالت هایی چون سوزش، فشار یا ناراحتی توصیف میشود. این احساس، گاهی اوقات به گلو یا گردن نیز سرایت کرده و با فعالیت های خاصی مانند دراز کشیدن یا خم شدن بدتر میشود. سوزش معده به عنوان نوعی عارضه نسبتاً شایع، ممکن است ناراحت کننده و مختل کننده زندگی روزمره باشد، اما در حالت کلی یک مسئله پزشکی جدی تلقی نمیشود.
علائم سوزش معده:
علائم اصلی سوزش معده عبارتند از:
1. احساس سوزش در قفسه سینه
علامت اولیه سوزش معده، احساس سوزشی است که در قسمت مرکزی پشت قفسه سینه احساس میشود. این احساس سوزش ناشی از برگشت اسید معده به مری است که پوشش مری را تحریک و باعث ناراحتی معده میشود.
2. ناراحتی یا درد در قفسه سینه
علاوه بر احساس سوزش، برخی از افراد ممکن است ناراحتی یا درد کلی را در ناحیه قفسه سینه تجربه کنند. این حالت از یک درد خفیف و مبهم گرفته تا یک درد شدید را شامل میگردد.
3. مشکل در بلع
سوزش معده گاهی اوقات بلع را دشوار میکند. در این صورت، فرد احساس میکند که توده ای در گلوی او وجود دارد. این احساس به این دلیل است که جریان معکوس اسید معده پوشش مری را تحریک و ملتهب کرده و در نتیجه عمل بلعیدن را دچار مشکل و توام با درد مینماید.
4. طعم تلخ یا ترش در دهان
جریان معکوس اسید معده میتواند تا مری و داخل دهان حرکت کند و طعمیتلخ یا ترش بر جا بگذارد. این وضعیت یکی از نشانه های رایج سوزش معده است که بسیار ناخوشایند است.
5. برگشت غذا یا مایعات
در برخی موارد، اسید معده حتی حالت وخیم تری بخود گرفته و علاوه بر جریان معکوس اسید معده، باعث برگشت غذا یا مایعات به گلو یا دهان میشود. این موضع در حقیقت یکی از وضعیت های شدیدتر سوزش معده بوده و بسیار ناراحت کننده است.
6. نفخ یا آروغ زدن
سوزش معده همچنین میتواند با احساس نفخ یا آروغ زدن بیش از حد همراه گردد. این مسئله به این دلیل است که جریان معکوس اسید معده بعضاً باعث اتساع معده شده و منجر به بروز علائمیاز قبیل نفخ یا آروغ میشود.
دلایل سوزش معده
در ادامه در رابطه با علت سوزش معده، عوامل متعددی را لیست کرده و به شرح زیر آوردهایم:
استرس
استرس به طور قابل توجهی باعث تشدید سوزش معده میشود. هنگامیکه بدن تحت استرس است، هورمون هایی همچون کورتیزول ترشح میکند که میتواند اسفنکتر تحتانی مری (LES: lower esophageal sphincter) را شل کند. اسفنکتر تحتانی مری ماهیچه ای است که به طور معمول از برگشت اسید معده جلوگیری میکند. با شل شدن این ماهیچه، رفلاکس اسید معده راحت تر اتفاق میافتد و منجر به سوزش دردناک معده میشود. استرس همچنین میتواند هضم را کند نماید و فشار معده را افزایش دهد و نتیجتاً محتویات معده را به سمت بالا بکشد. علاوه بر این، استرس ممکن است بعنوان یک عامل واسط باعث رفتارهای ناسالمی(مثلاً پرخوری، مصرف الکل یا …) شود که منجر به سوزش میشوند.
پرخوری
علت سوزش معده بعضاً به پرخوری مربوط میشود. مصرف وعده های غذایی حجیم و سنگین فشار زیادی به معده وارد کرده و احتمال بازگشت محتویات معده به مری را افزایش میدهد. پرخوری سیستم گوارشی را تحت تأثیر قرار میدهد و اسفنکتر تحتانی مری (LES) را ضعیف و منجر به شل شدن آن میشود. در اینصورت، اسید و غذای نیمه هضم شده معده به سمت بالا جریان یافته و باعث سوزش معده میشوند.
نوشیدنی های الکلی و گاز دار
نوشیدنیهای الکلی هم محرکهای مهمی برای سوزش معده هستند. الکل میتواند منجر به شل شدن اسفنکتر تحتانی مری (LES) شده و رفلاکس اسید معده را تسهیل نماید. علاوه بر این، نوشیدنیهای الکلی مانند شراب و کوکتل های مبتنی بر مرکبات، ماهیتی اسیدی دارند. اسیدیته این نوشیدنی ها قادر به تحریک پوشش مری و تشدید علائم سوزش است. نوشیدنی های گازدار و آب گازدار هم خاصیت مشابهی دارند و میتوانند باعث افزایش فشار معده و فشار آوردن بر محتویات آن به سمت بالا شوند.
همچنین نوشیدنیهای حاوی کافئین از قبیل قهوه و چای نیز ممکن است باعث تحریک معده و افزایش تولید اسید و در نتیجه سوزش معده شوند. معمولا برای افرادی که مستعد سوزش معده مکرر هستند، توصیه میشود که این نوشیدنیهای محرک را محدود کنند. بهویژه در ساعات قبل از خواب که احتمال رفلاکس معده بیشتر است.
غذاها
برخی غذاها محرک های شناخته شده ای برای سوزش معده هستند و میتوانند این مشکل را تشدید کنند. ذیلاً برخی از غذاهایی که میتوانند علت سوزش معده شوند، معرفی شده اند:
- غذاهای چرب و سرخ شده
هضم وعده های غذایی پرچرب بیشتر طول کشیده و فشار بیشتری بر معده وارد میکند. این قبیل غذاها اسفنکتر تحتانی مری (LES) را شل نموده و باعث رفلاکس اسید میشوند.
- غذاهای تند
انواع مختلف غذاهای تند حاوی فلفل هم میتوانند علت سوزش معده باشند. غذاهای تند پوشش مری را تحریک کرده و باعث رفلاکس معده میشوند.
مرکبات
گاهی وقتها اسیدیته موجود در میوه هایی مانند پرتقال، گریپ فروت و لیمو سوزش معده را بدتر میکنند.
گوجه فرنگی
گوجه فرنگی و مواردی مانند سس پاستا، پیتزا و سالسا حاوی اسید طبیعی هستند و میتوانند باعث سوزش معده شوند.
شکلات
ترکیبات موجود در شکلات امکان شل کردن اسفنکتر تحتانی مری را دارند و ممکن است رفلاکس اسید معده را افزایش دهند.
نعناع
با اینکه نعناع در حالت کلی برای معده مفید است و میتواند سردی معده را بگیرد، اما در واقع این امکان را هم دارد که اسفنکتر تحتانی مری را شل نموده و زمینه رفلاکس اسید معده را فراهم آورد.
پیاز و سیر
پیاز حاوی ترکیبات گوگرد است. این ترکیبات هم همراه با احتمال تحریک سیستم گوارش است. از این جهت تنشهای گوارشی، دلیل دیگری بر سوزش معده خواهد بود.
غذا خوردن در اواخر شب
مصرف وعده های غذایی حجیم و سنگین درست قبل از خواب و بازگشت اسید در حالت درازکش با فشار ی که بر معده میآورد ؛ سوزش معده را بیشتر کرده و درد سر دل را بدتر میکند.
تحرک بدنی کم
عدم فعالیت بدنی ارتباط نزدیکی با ایجاد سوزش معده دارد. عدم تحرک ضمن اینکه بطور غیر مستقیم از طریق افزایش وزن منجر به افزایش فشار بر معده میشود، بلکه بصورت مستقیم نتیجه مشابهی دارد. فقدان فعالیت بدنی ماهیچههای سیستم گوارش را سست کرده و سبب کم کاری آن و در نتیجه فشار بیشتر بر معده میشود.
اضافه وزن و چاقی
افرادی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند، بیشتر مستعد تجربه سوزش معده میباشند. وزن اضافی، به خصوص در اطراف شکم، فشار بیشتری بر معده وارد کرده و محتویات را به سمت مری میراند.
بارداری
زنان حامله اغلب به دلیل افزایش فشار رحم، سوزش معده بیشتری را طی دوران بارداری تجربه میکنند. علاوه بر این، تغییرات هورمونی در این دوران سنگین اسفنکتر تحتانی مری را ضعیف کرده و احتمال بازگشت اسید معده را افزایش میدهد.
فتق هیاتال
فتق هیاتال زمانی اتفاق میافتد که قسمت فوقانی معده از سوراخی در دیافراگم که در حقیقیت عضله جداکننده شکم از قفسه سینه میباشد، بیرون بزند. این ناهنجاری میتواند بازگشت اسید معده به مری را آسانتر کرده و منجر به سوزش های معده مکرر شود.
داروهای خاص
اکثر داروها دارای عوارض جانبی احتمالی هستند. عوارض جانبی بعضاً در ناحیه معده و به شکل سوزش یا رفلاکس اسید معده بروز مینمایند. داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، بعضی از داروهای فشار خون و داروهای ضد افسردگی خاص، میتوانند علت سوزش معده باشند.
شرایط پزشکی زمینه ای
برخی از بیماری های زمینه ای مانند دیابت نوع 2، گاستروپارزی (تاخیر در تخلیه معده) و اسکلرودرمی(اختلال بافت همبند) نیز میتوانند خطر ابتلا به سوزش معده را افزایش دهند.
سیگار کشیدن
سیگار یکی از عواملی است که منجر به شل شدن اسفنکتر تحتانی مری و بازگشت اسید معده به مری میشود. گاهی وقتها در اثر استعمال دخانیات مواد شیمیایی موجود در دود آنها علت سوزش معده تلقی میشود. این نوع عادات اگر کنترل نشود رفلاکس معده را تشدید میکند.
درمان سوزش معده
برای کاهش سوزش معده و درمان آن، روشهای مختلفی وجود دارد که در این قسمت به برخی موارد میپردازیم:
تغییرات رژیم غذایی
اصلاح رژیم غذایی و پرهیز از غذاها، خوراکی ها و نوشیدنی هایی که باعث تشدید سوزش معده میشوند، کمک موثری به مدیریت این عارضه مینماید. تا جای ممکن باید سعی شود که تا 3-2 ساعت قبل از خواب، غذایی میل نشود تا از این طریق فشار کاری معده در زمان خواب افزایش نیابد.
برای کسب اطلاعات بیشتر این مطلب را بخوانید: برای درمان رفلاکس معده چی بخوریم؟
داروهای بدون نسخه
داروهای بدون نسخه مختلفی وجود دارند که میتوانند به خنثی کردن اسید معده یا کاهش تولید آن کمک کنند. این داروها شامل آنتی اسیدها (آلومینیوم ام. جی، بیسموت و …)، مسدودکننده های H2 (سایمتیدین، رانیتیدین، فاموتیدین و …) و غیره میباشند که میتوانند باعث تسکین موثر و سریع سوزش معده شوند. همچنین یکی از داروهای موثر که دارای ساختار گیاهی است، شربت برنیسکون سولویتا میباشد. این شربت رفلاکس معده ، یک فرآورده طبیعی حاوی کربنات کلسیم، سدیم آلژینات و سدیم بیکربنات با طعم نعناع است که برای درمان رفلاکس معده، ترش کردن، ترشح اسید و سوزش معده و نیز سوءهاضمه بسیار موثر است.
اصلاح سبک زندگی
ایجاد تغییرات در سبک زندگی از قبیل ورزش و تحرک بدنی، حفظ وزن سالم، ترک سیگار و اجتناب از دراز کشیدن بعد از غذا نیز به کاهش سوزش معده کمک میکند. همچنین بالا بردن سر تخت میتواند از برگشت اسید معده در طول خواب جلوگیری کند.
جراحی
در موارد بسیار نادری، اگر چنانچه سایر روش های درمانی قادر به برطرف کردن مشکل نشوند، پزشک ممکن است عمل جراحی فوندوپلیکاسیون را توصیه نماید. این جراحی به سفت شدن دریچه بین معده و مری و جلوگیری از رفلاکس اسید معده کمک میکند.
نتیجه گیری
سوزش معده یک مشکل ناراحت کننده است که معمولاً ناشی از مجموعه عوامل مرتبط با سبک زندگی میباشد. عواملی همچون استرس، پرخوری، مصرف نوشیدنیهای محرک، عدم فعالیت بدنی کافی، اضافه وزن و بارداری میتوانند به بروز و تشدید سوزش معده کمک کنند. درمان موثر این عارضه مستلزم شناسایی و اصلاح این عوامل زمینه ساز است. با انجام تغییرات در رژیم غذایی، افزایش تحرک بدنی، کنترل استرس و در صورت نیاز مصرف داروهای مناسب، میتوان علت سوزش معده را کنترل نمود. یقیناً رعایت این موارد همراه با مشاوره پزشکی تیم دارو کده، میتواند به ارتقای کیفیت زندگی و رفاه جسمیافراد مبتلا کمک کند.