روی یا زینک چیست؟ علائم کمبود زینک در بدن

زینک یا روی یکی از مواد معدنی حیاتی برای سلامت بدن است که شاید کمتر به اهمیت آن در زندگی روزمره توجه کرده‌ایم. این عنصر کلیدی نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی، رشد و ترمیم بافت‌ها، سلامت پوست و مو و حتی عملکرد جنسی دارد. کمبود زینک به سرعت علائم قابل‌توجهی ایجاد کرده و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. خوشبختانه با انتخاب منابع غذایی مناسب و در صورت نیاز مصرف مکمل‌های استاندارد، می‌توان سطح زینک بدن را بهبود و از عوارض کمبود آن پیشگیری کرد. در این مقاله به بررسی کامل مفهوم زینک، نقش‌ آن در بدن، علائم کمبود زینک در بدن و راه‌های تأمین آن خواهیم پرداخت تا شما بتوانید به‌طور علمی و کاربردی سلامت خود را تقویت نمائید.

با هم بخوانیم:  چه کسانی نباید زنجبیل بخورند

 

روی یا زینک چیست؟

روی (Zinc) یک عنصرمعدنی کمیاب و بسیار ضروری برای ادامه حیات است. این ماده با اینکه در بسیاری از فرآیندهای بدن نقش دارد ولی در بدن بستر فعالی برای ذخیره آن وجود ندارد. بنابراین، برای حفظ سلامتی  باید هر روز از راه غذا یا مکمل‌ها دریافت شود. این ریزمغذی در فرایندهای حیاتی متعددی نقش دارد.  از پشتیبانی سیستم ایمنی و ترمیم زخم‌ها؛ مبارزه با عفونت‌ها، تولید سلول وعملکرد صحیح سیستم ایمنی گرفته تا ساخت DNA و تقسیم سلولی استفاده می‌شود. در سطح مولکولی، روی به‌عنوان جزء ساختاری/کاتالیتیکیِ بیش از ۳۰۰ آنزیم و هزاران پروتئین عمل می‌کند و به همین دلیل کمبود آن بر روی پوست، مو، کاهش اشتها، اختلال در ترمیم زخم ، اختلالات خلقی، حس چشایی، بویایی، رشد و مشکلات باروری اثر می‌گذارد.

 

میزان نیاز روزانه

بر اساس داده‌های تحقیقاتی، نیاز روزانه روی برای مردان بزرگسال ۱۱ میلی‌گرم و برای زنان بزرگسال ۸ میلی‌گرم است. این میزان در دوره بارداری برای خانم ها ۱۱ میلی‌گرم و در زمان شیردهی ۱۲ میلی‌گرم توصیه می‌شود. لازم به ذکر است که «حد بالای قابل‌تحمل» ( (UL) برای بزرگسالان ۴۰ میلی‌گرم در روز است. توجه داشته باشید که مصرف طولانی‌مدت فراتر از این مقدار می‌تواند به عوارضی مانند تهوع و کاهش جذب مس بینجامد.

نکته: اشکال مختلف مکمل‌های روی از قبیل گلوکونات، پیکولینات، سیترات و سولفات در بازار وجود دارد و ممکن است از نظر جذب کمی با هم تفاوت داشته باشند. بنابراین، انتخاب شکل مناسب روی، به دوز، تحمل گوارشی و هدف مصرفی افراد بستگی دارد.

نقش زینک در بدن

بطوریکه گفته شد، روی یکی از عناصر کلیدی برای عملکرد صحیح بدن است که در بسیاری از موارد بر روی تک‌تک واکنش‌های حیاتی بدن تاثیر دارد. از آنجایی که بیش از صدها آنزیم در بدن برای فعالیت خود به روی وابسته‌اند، به احتمال بالا، کمبود زینک طیف وسیعی از مشکلات را به همراه خواهد داشت. بخشی از آثار و خواص روی در بدن بشرح زیر می‌باشد؛

1. تأثیر روی بر سیستم ایمنی

روی به‌عنوان یک تنظیم‌کننده مهم در سیستم ایمنی شناخته می‌شود. این عنصر با تقویت تکثیر سلول‌های ایمنی و افزایش تولید آنتی‌بادی‌ها، بدن را در برابر عفونت‌ها و ویروس‌ها مقاوم می‌کند. حتی مطالعات نشان داده‌ که مصرف مناسب شدت و مدت سرماخوردگی را کاهش می‌دهد.

2. نقش زینک در رشد و ترمیم بافت‌ها

روی برای تقسیم سلولی و سنتز DNA ضروری است؛ بنابراین در رشد کودکان، نوجوانان و همچنین ترمیم زخم‌ها نقش کلیدی دارد. افرادی که دچار زخم پوستی یا سوختگی هستند، در صورت دریافت کافی روی، روند ترمیم سریع‌تری را طی می‌کنند.

3. تأثیر زینک بر سلامت پوست و مو

کمبود روی در بدن باعث بروز مشکلاتی مانند ریزش مو، خشکی پوست، جوش و آکنه می‌شود. این عنصر به تولید سبوم و تنظیم چربی پوست کمک می‌کند و به همین دلیل در فرمولاسیون بسیاری از مکمل‌ها و محصولات پوستی وجود دارد.

4. اثر زینک بر باروری و عملکرد جنسی

روی در تنظیم هورمون‌های جنسی مانند تستوسترون و استروژن مؤثر است. در مردان، این ماده برای کیفیت و تحرک اسپرم حیاتی بوده و در زنان به تعادل هورمونی و تخمک‌گذاری کمک می‌کند. به همین دلیل، کمبود روی ممکن است منجر به ناباروری یا کاهش میل جنسی شود.

 

علائم کمبود زینک در بدن

کمبود زینک یکی از مشکلات شایع تغذیه‌ای است که طیف گسترده‌ای از نشانه‌ها را در بدن ایجاد می‌کند. از آنجا که روی در عملکرد بیش از ۳۰۰ آنزیم نقش دارد، حتی کاهش نسبی سطح آن هم به سرعت خود را در سلامت پوست، مو، ایمنی و باروری نشان می‌دهد. در ادامه مهم‌ترین علائم کمبود زینک را مرور می‌کنیم:

1. اختلال در تمرکز و حافظه

 نبود زینک کافی در بدن، در عملکرد سیناپس‌های عصبی اختلال ایجاد کرده و توانایی پردازش و یادآوری اطلاعات را کاهش می‌دهد.

2. مشکلات پوستی (جوش، خشکی، اگزما)

یکی از بارزترین نشانه‌های کمبود روی، مشکلات پوستی است. زینک در تنظیم چربی و بازسازی سلول‌های پوستی نقش دارد؛ بنابراین کمبود آن باعث بروز جوش‌های التهابی، خشکی، خارش و حتی اگزما می‌شود.

3. کاهش حس بویایی و چشایی

 کمبود روی بر بازسازی سلول‌های گیرنده اثر گذاشته و حساسیت این دو حس مهم بشدت تضعیف می‌شود.

4. ریزش مو و شکنندگی ناخن‌ها

روی به ساخت دو پروتئین اصلی و ضروری برای استحکام مو و ناخن یعنی (کراتین و کلاژن) کمک می‌کند. کمبود زینک به نازک شدن تارهای مو، ریزش شدید و شکنندگی ناخن‌ها منجر می‌شود.

5. ضعف سیستم ایمنی و ابتلا به بیماری‌ها

زینک برای تکثیر سلول‌های ایمنی ضروری است. کمبود آن باعث کاهش توانایی بدن در مقابله با ویروس‌ها و باکتری‌ها گردیده و فرد بیشتر دچار عفونت‌های مکرر مانند سرماخوردگی یا گلودرد می‌شود.

6. اختلالات خلقی

 سطح پایین روی باعث تغییر در انتقال‌دهنده‌های عصبی می‌شود و همین امر بروز اضطراب یا افت روحیه را شدت می‌دهد.

7. اختلال در رشد و نمو

 کمبود این ماده حیاتی مانع سنتز پروتئین و تقسیم سلولی شده و رشد استخوان و قد را کند می‌کند.

 

8. کاهش قدرت عضلانی

 کاهش آنزیم‌های وابسته به روی منجر به ضعف متابولیکی در عضلات شده و استقامت بدن افت پیدا می‌کند.

9. خستگی

کاهش سطح انرژی در سطح سلولی و اختلال در متابولیسم مواد مغذی، بدن را در حالت کسالت دائمی نگه می‌دارد.

10. تأخیر در ترمیم زخم‌ها

با فقدان زینک یا روی، زخم‌ها دیرتر خوب می‌شوند چرا که روی یکی از مواد اصلی در ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده است. در صورت کمبود، روند ترمیم زخم‌ها کند گشته و بریدگی یا سوختگی‌ها دیرتر بهبود پیدا می‌کنند.

11. کاهش اشتها و لاغری ناخواسته

روی با حس چشایی و بویایی در ارتباط است و کاهش آن باعث بی‌اشتهایی می‌شود. این وضعیت به مرور منجر به دریافت ناکافی کالری و در نتیجه کاهش وزن ناخواسته می‌شود.

12. مشکلات باروری و اختلالات هورمونی

روی برای تولید هورمون‌های جنسی اهمیت زیادی دارد. در مردان کمبود آن موجب کاهش کیفیت اسپرم و سطح تستوسترون و اختلال در نعوظ و در زنان  چرخه قاعدگی را مختل کرده و بر تخمک‌گذاری اثر می‌گذارد.

بیشتر بدانید:  چرا مصرف کورکومین برای افراد چاق ضروری است؟

 

دلایل کمبود زینک در بدن

کمبود زینک در بدن علت‌های مختلفی دارد که در ادامه، به 4 مورد از مهم‌ترین این دلایل اشاره می‌گردد.

۱. رژیم غذایی نامناسب و کمبود منابع غنی از روی
یکی از مهم‌ترین دلایل کمبود زینک، تغذیه نادرست است. افرادی که به میزان کافی از منابع حیوانی مثل گوشت قرمز، مرغ و غذاهای دریایی استفاده نمی‌کنند، بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند. در رژیم‌های گیاه‌خواری نیز جذب زینک کاهش می‌یابد؛ زیرا ترکیباتی به نام فیتات در غلات و حبوبات، مانع جذب مناسب آن می‌شوند.

۲. بیماری‌های گوارشی که مانع جذب زینک می‌شوند
برخی اختلالات دستگاه گوارش، باعث می‌شوند تا بدن نتواند زینک را به‌طور مؤثر جذب کند. بیماری‌هایی مانند کرون، سلیاک، کولیت اولسراتیو و حتی اسهال مزمن از این دسته‌اند. همچنین مشکلات کلیوی و کبدی نیز سطح زینک بدن را تحت تأثیر قرار داده و خطر کمبود را افزایش می‌دهند.

۳. مصرف بیش از حد الکل یا داروهایی که بر زینک اثر می‌گذارند
الکل به‌طور مستقیم در متابولیسم زینک اختلال ایجاد کرده و دفع آن از بدن را بیشتر می‌کند. به همین دلیل افراد الکلی بیشتر با کمبود این ماده مواجه می‌شوند. از سوی دیگر برخی داروها مانند دیورتیک‌ها (قرص‌های مدر)، مهارکننده‌های ACE و داروهای کاهنده اسید معده نیز میزان جذب یا سطح زینک را کاهش می‌دهند.

۴. نیاز بیشتر بدن در دوران بارداری، شیردهی یا رشد سریع
در دوره‌هایی مانند بارداری، شیردهی و سال‌های رشد سریع در کودکی و نوجوانی، نیاز بدن به زینک بیشتر می‌شود. اگر رژیم غذایی نتواند این نیاز افزوده را تأمین کند، احتمال بروزعوارض کمبود زینک در بدن، افزایش خواهد یافت. در این شرایط، توجه به تغذیه‌ متعادل و در صورت لزوم مصرف مکمل بسیار اهمیت دارد.

این متن برای شما مفید است:  بهترین دارو برای تقویت سیستم ایمنی بدن بزرگسالان

 

منابع طبیعی زینک

زینک یک ماده معدنی ضروری است که بدن توانایی ذخیره‌سازی طولانی‌مدت آن را ندارد، بنابراین باید به‌طور روزانه از طریق رژیم غذایی یا در صورت نیاز از مکمل‌ها تأمین شود. خوشبختانه طیف وسیعی از مواد غذایی حیوانی و گیاهی منبع خوبی از این ماده هستند. در ادامه منابع اصلی زینک و تفاوت آن‌ها بررسی می‌شود.

 

منابع حیوانی حاوی زینک

غذاهای حیوانی بهترین و غنی‌ترین منابع زینک به شمار می‌آیند. گوشت قرمز (به‌ویژه گوشت گاو و گوسفند)، گوشت مرغ، ماهی، میگو و سایر غذاهای دریایی مقدار بالایی از زینک قابل جذب را تأمین می‌کنند. همچنین تخم‌مرغ، به‌خصوص زرده آن، و محصولات لبنی مانند شیر و پنیر از منابع ارزشمند دیگر هستند. نکته مهم این است که زینک موجود در منابع حیوانی بالاتراست، یعنی بدن راحت‌تر و سریع‌تر آن را جذب و استفاده می‌کند.

 

منابع گیاهی حاوی زینک

در میان منابع گیاهی نیز گزینه‌های متعددی وجود دارد. حبوبات مانند عدس، نخود و لوبیا سرشار از زینک هستند. غلات کامل نظیر جو دوسر و گندم سبوس‌دار، مغزها و آجیل‌ها مانند بادام، گردو و پسته و همچنین دانه‌ها مخصوصاً تخم کدو تنبل و تخم آفتابگردان از بهترین منابع گیاهی محسوب می‌شوند. اگرچه این خوراکی‌ها به مقدار کافی زینک دارند، اما جذب آن‌ها به دلیل وجود ترکیباتی به نام فیتات‌ها تقریبا کم است.

 

مقایسه جذب زینک از منابع گیاهی و حیوانی

جذب زینک از منابع حیوانی معمولاً بیشتر و مؤثرتر از منابع گیاهی است. به همین دلیل، گیاه‌خواران یا افرادی که مصرف گوشت و لبنیات را محدود می‌کنند، در معرض خطر کمبود زینک قرار دارند. برای جذب بیشتر روی از منابع گیاهی، توصیه می‌شود حبوبات و غلات قبل از مصرف خیسانده یا جوانه زده شوند، زیرا این فرآیندها میزان فیتات را کاهش می‌دهند و امکان جذب بهتر زینک را فراهم می‌کنند.

 

چه غذاهایی حاوی زینک هستند؟

بر اساس مطالعات و منابع تغذیه‌ای، خوراکی‌هایی مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، میگو، تخم‌مرغ، لبنیات، عدس، نخود، لوبیا، غلات کامل، مغزها و تخم کدو حلوایی از مهم‌ترین منابع طبیعی زینک هستند. گنجاندن این مواد در رژیم غذایی روزانه به پیشگیری از کمبود این ماده حیاتی کمک کرده و سلامت عمومی بدن را ارتقا می‌بخشد.

 

مکمل‌های زینک و موارد مصرف

برای اینکه با این مکمل‌ها آشنا شویم ابتدا لازم است بدانیم که، چه زمانی مصرف مکمل لازم است؟ انواع مکمل‌های زینک کدام هستند و عوارض احتمالی مصرف بیش از حد زینک چه می تواند باشد؟

 

چه زمانی مصرف مکمل ضروری است؟

مصرف مکمل زینک زمانی ضروری می‌شود که آزمایش خون نشان دهد سطح زینک فرد پایین است.در این شرایط ممکن است پزشک بررسی علل زمینه‌ای مانند اختلال جذب را در نظر بگیرد .همچنین در مواردی مانند رشد کند کودکان، عفونت‌های مکرر، یا دوره‌های بحرانی مانند بارداری و شیردهی، دریافت کافی زینک از رژیم غذایی ناکافی بوده و تزریق مکمل توصیه شود. در برخی شرایط خاص پزشکی هم، مثل اسهال حاد کودکان یا بیماری ویلسون، استفاده از دوزهای بالاتر (بیش از ۵۰ میلی‌گرم در روز) به شکل موقت توسط پزشک تجویز می‌شود.

 

انواع مکمل‌های زینک در بازار

مکمل‌های زینک به شکل‌های مختلف مانند گلوکونات، استات، سولفات، سیترات، پیکولینات، اوروتات، و حتی اکساید در بازار موجود هستند . مطالعات نشان می‌دهند جذب زینک از سیترات و گلوکونات حدود ۶۰–۶۱٪ است، در حالی که اوکساید حدود ۵۰٪ جذب دارد . اشکال کلاته‌شده مانند پیکولینات و سیترات ممکن است برای جذب بهتر مناسب‌تر باشند. برخی منابع اشاره می‌کنند که پیکولینات از لحاظ جذب ممکن است حتی برتری‌ای نسبت به گلوکونات یا سیترات هم داشته باشد.

 

عوارض احتمالی مصرف بیش از حد زینک

مصرف زینک فراتر از حد تحمل روزانه می‌تواند علائمی مانند تهوع، استفراغ، درد معده، سردرد، اسهال و شکم درد ایجاد کند. در بعضی از افراد مصرف بیش از ۱۰۰ میلی‌گرم زینک در روز موجب کاهش سیستم ایمنی، تغییر در سطوح چربی خون و اختلال در جذب مس و آهن می‌شود . پژوهش‌ها حاکی از آن‌ هستند که مصرف بالای زینک (مثلاً حدود ۸۰ میلی‌گرم در روز در سالمندان) با عوارضی مانند مشکلات ادراری نیز همراه بوده است . به‌طور کلی، سطح بالای زینک  عملکرد دستگاه ایمنی را مختل کرده و منجر به کمبود مس و در بلندمدت مشکلات جدی به بار می‌آورد.

 

پیشگیری و درمان کمبود زینک

پیشگیری از کمبود زینک در درجه اول با داشتن رژیم غذایی متعادل امکان‌پذیر است. مصرف مواد غذایی غنی از روی مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات، غلات سبوس‌دار، مغزها و لبنیات قادر است نیاز روزانه بدن را تأمین کند. همچنین پخت مناسب حبوبات (خیساندن و جوانه‌زدن) باعث کاهش فیتات‌ها و افزایش جذب زینک می‌شود.

گروه‌های پرخطر بیشتر در معرض کمبود روی قرار دارند. کودکان به دلیل رشد سریع، نیاز بالاتری به زینک دارند و کمبود آن رشد قدی و ایمنی آنها را مختل می‌کند. سالمندان نیز به دلیل کاهش جذب روده‌ای و تغذیه ناکافی، بیشتر در معرض کمبود هستند. زنان باردار و شیرده نیز به‌دلیل نیاز بیشتر بدن برای رشد جنین و تولید شیر، به مقادیر بیشتری زینک احتیاج دارند.

 

حفظ سطح تعادل در مبارزه با کمبود  زینک در بدن

برای حفظ سطح مناسب زینک در بدن، رعایت چند توصیه کاربردی ضروری است:

1. استفاده منظم از منابع حیوانی و گیاهی غنی از زینک در وعده‌های غذایی.
2. کاهش مصرف الکل و پرهیز از مصرف طولانی‌مدت داروهایی که جذب روی را مختل می‌کنند.
3. در صورت نیاز و با تجویز پزشک، استفاده از مکمل‌های زینک برای جبران کمبود.

با رعایت این نکات می‌توان به‌سادگی از کمبود زینک پیشگیری و سلامت عمومی بدن را تقویت کرد.

پیشنهاد می کنیم این متن را بخوانید: قرص زنجبیل برای لاغری

 

معرفی مکمل کورکوجین پلاس نویا ویژن– راهی ساده برای جبران کمبود زینک

کورکوجین پلاس محصولی ترکیبی از عصاره زردچوبه (به‌ویژه کورکومین)، عصاره زنجبیل (جینجرول)، ویتامین C  و زینک گلوکونات است که توسط شرکت داروسازی نویا ویژن عرضه می‌شود. این محصول علاوه بر اثرات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی قوی، در بهبود سطح زینک بدن نیز نقش مهمی بر عهده دارد .

 

ترکیب و تأثیر مکمل کورکوجین پلاس در جبران کمبود زینک

کورکوجین پلاس در هر ساشه (۱۰ گرم) حاوی ۳۵ میلی‌گرم زینک گلوکونات است که به‌طور تقریبی معادل ۵ میلی‌گرم زینک عنصر محسوب می‌شود . با توجه به اینکه نیاز روزمره زینک برای بالغین حدود ۸ تا ۱۱ میلی‌گرم است، لذا مصرف روزانه یک ساشه از این مکمل می‌تواند سهم قابل‌توجهی از نیاز بدن، به‌ویژه در افرادی که رژیم غذایی‌شان قادر به تأمین کامل روی نیست را پوشش دهد.

مزایای ترکیبی مکمل کورکوجین پلاس

آنتی‌اکسیدان و ضد التهاب: کورکومین و جینجرول موجود در این فرآورده باعث کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو می‌شود.

تقویت سیستم ایمنی: ویتامین C و زینک گلوکونات، دفاع ایمنی بدن را تقویت می‌کنند.

سم‌زدایی و حمایت کبنده: اثرات محافظتی برای کبد داشته و ترکیبات مضر بدن را دفع می‌کنند .

 

نحوه مصرف کورکوجین پلاس

مصرف بیش از دوز توصیه‌شده ممکن است سبب ناراحتی‌های گوارشی، رفلاکس، تهوع یا سردرد شود. برای افراد مبتلا به حساسیت نسبت به زردچوبه، زنجبیل، یا لاکتوز (به‌خاطر وجود لاکتوز در ترکیبات) و همچنین افرادی که بیماری‌هایی مانند زخم معده یا مشکلات صفرا دارند، قبل از مصرف، مشورت با پزشک ضروری است.

بزرگسالان و نوجوانان بالای ۱۴ سال: یک ساشه در روز (۳۰–۶۰ دقیقه قبل از تمرین یا در طول روز) با ۱۵۰ میلی‌لیتر آب مصرف شود.

کودکان زیر ۱۴ سال: مصرف آن توصیه نمی‌شود.

 دوران بارداری و شیردهی: به دلیل اثرات احتمالی تحریک رحمی زردچوبه، مصرف آن ممنوع است

جمع‌بندی

اگر به‌دنبال مکملی هستید که ضمن تأمین بخشی از نیاز روزانه به زینک، اثرات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی نیز ارائه دهد، کورکوجین پلاس گزینه‌ای مناسب در این زمینه است. فقط به هنگام استفاده، به دوز و شرایط مصرف آن توجه نموده و توصیه‌های پزشکی را حتما لحاظ کنید تا نتیجه بهتری بگیرید.