رفلاکس معده و تنگی نفس مرتبط با آن، یکی از مشکلات شایع گوارشی است که بسیاری از افراد با آن دست و پنجه نرم میکنند. این وضعیت معمولاً با علائمی نظیر سوزش سر دل، درد قفسه سینه و مشکلات بلع همراه میباشد. با توجه به گستردگی نسبتاً زیاد این عارضه و لزوم کسب اطلاع از ابعاد و آستانه خطر برای کسانیکه دچار آن میشوند، مقاله حاضر تدوین گردید. آنچه در این مقاله خواهید خواند در برگیرنده مطالبی پیرامون علائم خطرناک رفلاکس معده، ارتباط آن با مشکلات تنفسی و همچنین راهکارهای درمانی و پیشگیری از آن خواهد بود. بدیهی است شناخت دقیق این علائم و عوامل مؤثر بر رفلاکس معده، کمک قابل توجهی بر مدیریت و کنترل درمان این بیماری خواهد داشت.
علائم خطرناک رفلاکس معده
رفلاکس معده حالتی از احساس سوزش در ناحیه قفسه سینه است که اغلب با مشکلات مربوط به قلب اشتباه گرفته میشود. رفلاکس معده معمولاً بعد از غذا رخ میدهد و در صورت دراز کشیدن ممکن است بدتر شود. در این قسمت، برخی از مهمترین علائم رفلاکس معده مورد بررسی قرار میگیرند.
آسیب مری و علائم آن
آسیب مری ناشی از ریفلاکس مزمن معده دارای علائم مختلفی است. یکی از نشانههای بارز و اصلی آن، دیسفاژی (Dysphagie به فرانسه) یا مشکل در عمل بلع است که ممکن است به دلیل تنگ شدن مری رخ دهد. این مشکل بعضاً به شکل ادینوفاژیا (Odynophagia)، یعنی احساس درد به هنگام بلع نیز ظاهر میشود. علائم دیگر آسیب مری عبارتند از سوزش مداوم سردل ، برگشت غذا یا مایع ترش و احساس توده در گلو. باید توجه داشت که تداوم این حالت ممکن است به مشکل مری بارت (Barrett’s esophagus) یا حتی سرطان مری نیز منجر شود.
آسپیراسیون و علائم
آسپیراسیون (Aspiration) زمانی رخ میدهد که محتویات معده وارد راه هوایی شود و به طور بالقوه منجر به عوارض جدی گردد. علائم آسپیراسیون شامل سرفه، خفگی، و خسخس سینه به ویژه پس از خوردن یا آشامیدن است. بیماران همچنین ممکن است تنگی نفس، ناراحتی قفسه سینه و ذات الریه مکرر را تجربه نمایند. در برخی موارد، آسپیراسیون به وضعیتی به نام ذاتالریه آسپیراسیون نیز منجر میشود که با تب، افزایش تعداد تنفس و سرفه همراه میباشد.
علائم مرتبط با رفلاکس معده، چه زمانی خطرناک هستند؟
توجه داشته باشیدکه برخی از علائم مرتبط با رفلاکس معده ، نشان از یک فوریت پزشکی است. مثلا درد شدید قفسه سینه، به ویژه اگر با تنگی نفس، تعریق و درد مداوم در ناحیه بازو یا کتف همراه باشد، بیشتر از عارضه گوارشی، نشاندهنده حمله قلبی است. اگر چنانچه فرد در بلعیدن دچار مشکل باشد،یا استفراغ مداوم بکند، یا علائم خونریزی گوارشی (مانند مدفوع سیاه یا خونی) را تجربه کند، احتمال ازوفاژیت (Esophagitis) یا پارگی مری وجود دارد. بیماران در صورت مشاهده هر گروه از علائم فوق، باید فوراً به پزشک متخصص مراجعه نمایند.
آیا بین معده عصبی و تنگی نفس ارتباطی وجود دارد؟
شاید عدهای تصور کنند که بین معده و تنگی نفس ارتباطی وجود ندارد. این عده معتقدند مشکلات تنفسی بیشتر با دلایلی چون عفونت، آلرژی، آلودگیهای ویروسی و مسائلی از این دست در ارتباطند. اما واقعیت این است که بر خلاف نظر این عده، در برخی موارد، مشکلات تنفسی ممکن است ریشه در عملکرد معده داشته باشد. ما در این بخش، سعی خواهیم کرد تا به تشریح ارتباط بین رفلاکس معده و تنگی نفس بپردازیم.
معده عصبی چیست؟
پدیده “معده عصبی” (Nervous Stomach) به نوعی ناراحتی گوارشی اشاره دارد که بر اثر اضطراب و استرس ایجاد میشود. در صورت ابتلا به این عارضه، افراد ممکن است علائمی مانند تهوع، نفخ، و ناراحتی شکمی را تجربه کنند که اغلب با آشفتگی عاطفی تشدید میشود. معده عصبی در اثر عملکرد ارتباطی روده – مغز، یعنی جایی که هورمونهای استرس بر تحرک و حساسیت روده تأثیر میگذارند، رخ میدهد. در این رابطه، عصب واگ (Vagus nerve) نقش مهمی را بازی کرده و بین مغز و دستگاه گوارش ارتباط برقرار مینماید. این عصب در موقعیتهای استرسزا باعث افزایش حساسیت سیستم گوارش و بروز سوزش در ناحیه معده میگردد.
چگونه اضطراب باعث علائم گوارشی می شود؟
اضطراب از طریق مکانیسمهای فیزیولوژیکی مختلفی بر سلامت دستگاه گوارش تأثیر میگذارد. زمانیکه شخصی دچار اضطراب میشود، بدن هورمونهایی از قبیل کورتیزول و آدرنالین را ترشح میکند. این هورمونها ممکن است حرکت روده را تغییر داده و سرعت هضم را افزایش دهند و باعث اسهال یا گرفتگی عضلات شوند. علاوه بر این، اضطراب میتواند حساسیت به درد در دستگاه گوارش را افزایش دهد و شرایطی مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS) را تشدید نماید. استرس علاوه بر درگیر کردن سیستم گوارش، بعضاً بر الگوهای تنفسی نیز تأثیر گذاشته و سبب تنفسهای سریع و کم عمق میشود. در شرایط استرسزا، بدن بمنظور آماده شدن برای مقابله با تهدیدات درک شده به استرس پاسخ میدهد و سیستم عصبی سمپاتیک را فعال مینماید. در نتیجۀ واکنشهایی چون تنگی نفس، سفتی قفسه سینه و حتی حملات پانیک بروز مینمایند.
برای رفلاکس معده چه بخوریم؟
با توجه به ارتباط مستقیم رفلاکس معده با الگوی غذایی ما، بسیار مهم است که اطلاعاتی در خصوص مواد غذایی تحریک کننده یا آرام کننده معده در دست داشته باشیم.
بهترین غذاها برای تسکین علائم
گنجاندن غذاهای تسکیندهنده در رژیم غذایی به کاهش علائم رفلاکس معده کمک میکند. مواد غذایی مانند بلغور، جو دوسر، زنجبیل و موز، اسید اضافی معده را جذب و باعث ملایم شدن فضای داخلی معده میشوند. میوههای غیر مرکباتی مانند سیب و گلابی و همچنین سبزیجات برگدار، مواد مغذی ضروری بدن را بدون ایجاد رفلاکس فراهم میکنند. پروتئینهای بدون چربی مانند مرغ و ماهی نیز بسیار مفید و بندرت باعث ایجاد ناراحتی میشوند. دمنوشهای گیاهی بابونه یا زنجبیل دستگاه گوارش را تسکین داده و سلامت گوارشی را تقویت مینمایند.
غذاهایی که باید اجتناب کرد: محرکهایی که باید مراقب آنها باشید
برخی غذاها باعث تشدید علائم رفلاکس معده و تنگی نفس میشوند. محرکهای غذایی رایج عبارتند از:
- غذاهای تند، مری را تحریک کرده و اسید معده را افزایش میدهند.
- مرکباتی مانند پرتقال، لیمو و گریپ فروت به دلیل اسیدی بودن، باعث سوزش سر دل شوند.
- گوجه فرنگی و فرآوردههای آن منجر به بروز علائم رفلاکس معده میشوند.
- کافئین موجود در قهوه، چای و برخی نوشابهها ممکن است علائم رفلاکس را بدتر کنند.
- شکلاتهای حاوی کافئین نیز علائم رفلاکس را تشدید میکنند.
- غذاهای چرب هم میتوانند هضم مواد غذایی را کند کرده و فشار معده را افزایش دهند.
- نوشابههای گازدار نیز باعث نفخ و ناراحتی و رفلاکس معده میشوند.
کنترل حجم غذا
کنترل حجم غذا نقش مهمی در مدیریت علائم رفلاکس معده ایفا میکند. خوردن وعدههای غذایی کوچک و مکرر، مانع پر شدن بیش از حد معده شده و از وارد آمدن فشار بر اسفنکتر تحتانی مری جلوگیری کرده و احتمال رفلاکس اسید معده را به حداقل میرساند. وعدههای غذایی حجیم باعث ترشح بیشتر اسید معده و لذا افزایش احتمال رفلاکس میشوند. علاوه بر کنترل نوع و حجم مواد غذایی، بسیار مهم است که سرعت غذا خوردن را تیز کاهش دهید تا هضم غذا با کیفیت بهتری انجام شود. در اینصورت، از پر شدن و فشار بر معده و ترشح اسید زیاد جلوگیری خواهد شد.
آبرسانی و اهمیت آن
هیدراتاسیون (Hydration) مناسب برای حفظ سلامت گوارش ضروری است و نقش مهمی در مدیریت علائم رفلاکس معده ایفا میکند. نوشیدن آب کافی به رقیق شدن اسید معده کمک کرده و تحریک در مری را کم می کند. هیدراته ماندن همچنین از طریق تسهیل حرکت غذا در سیستم دستگاه گوارش، منجر به هضم بهتر غذا میگردد. نکته مهم این است که از نوشیدن مقادیر زیاد آب در حین صرف غذا باید خودداری کرد، زیرا این امر باعث افزایش فشار بر معده شده و علائم ریفلاکس را تشدید خواهد کرد.
درمان رفلاکس معده
رفلاکس معده، خوشبختانه و بسادگی قابل پیشگیری و درمان است. در این بخش از مقاله، به این موضوع خواهیم پرداخت که اگر رفلاکس معده با شدت و ضعفهای مختلفی بروز کرد، چگونه با استفاده از دارو و یا جراحی (در موارد حاد) آن را درمان کنیم.
درمان دارویی
در مواردی استفاده از داروهای بدون نسخه میتواند به مدیریت و بهبود علائم رفلاکس معده کمک نماید. این داروها عموماً شامل موارد زیر میگردد:
آنتی اسیدها: داروهایی مانند آلومینیوم ام. جی (Aluminum Mg) و تامز (Tums) اسید معده را خنثی کرده و بسرعت سوزش سر دل را تسکین میدهند.
بلوکرهای H2: برخی از داروهای مسدود کننده H2 مانند رانیتیدین و فاموتیدین به صورت بدون نسخه ارائه میشوند و قادرند تا ترشح اسید معده را کاهش و تسکین طولانیتری ایجاد نمایند.
عوامل پروکینتیک: داروهایی مانند متوکلوپرامید از طریق افزایش سرعت حرکت غذا در دستگاه گوارش به بهبود تخلیه معده و کاهش علائم کمک میکنند.
مهارکننده های پمپ پروتون (PPIs): این دسته از داروها قویتر از مسدودکنندههای H2 هستند و باعث کاهش اسید معده و التیام مری میشوند. داروهایی مانند اسموپرازول، امپرازول، لانزوپرازول، پنتوپرازول، رابپرازول و دکسلانسوپرازول از جمله این از داروها تلقی میشوند. در رابطه با این دسته از داروها باید توجه داشته باشید که با توجه به عوارض جانبی احتمالی و نیز تداخلات داروئی آنها، ضروری است که هر گونه استفاده از آنها، حتماً زیر نظر پزشک صورت پذیرد.
مداخلات جراحی چه زمانی لازم است؟
اگر چنانچه هیچیک از روشهای دارویی و اصلاحات سبک زندگی که در قسمت بعدی خواهد آمد، منتهی به بهبود و درمان رفلاکس معده نگردد، در آنصورت انجام عمل جراحی تجویز میشود. انواع اعمال جراحی بسته به نوع عارضه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
فاندوپلیکاسیون (Fundoplication): در این عمل جراحی، قسمت بالای معده به دور قسمت تحتانی مری پیچانده میشود تا از این طریق، اسفنکتر تحتانی مری تقویت گردد. این کار باعث میشود تا از رفلاکس معده جلوگیری بعمل آید.
دستگاه LINX: حلقهای از مهرههای مغناطیسی است که در اطراف قسمت تحتانی مری قرار دارد. این حلقه تا به بسته نگهداشتن مری کمک کرده و اجازه عبور غذا را میدهد.
جراحی مری: در موارد شدید، ممکن است برای ترمیم آسیب مری یا برای رفع عوارضی مانند تنگی مری یا مری بارت، جراحی مورد نیاز باشد.
درمان خانگی ورم معده و تنگی نفس
طی آنچه که در بندهای پیشین گفته شد، رفلاکس معده بسادگی از طریق مداخلات پزشکی و دارویی قابل درمان است. اما نکته بسیار مهمتر این است که از طریق درمانهای مکمل خانگی و انجام برخی تغییرات هدفمند در سبک زندگی، میتوان آثار درمانی پایدارتری را رقم زده و برای همیشه از ابتلا به این قبیل مشکلات، مصون ماند. این بخش از مقاله، اقدام به معرفی اجمالی برخی از مهمترین روشهای درمان خانگی برای ورم معده، رفلاکس معده و تنگی نفس نموده است.
درمان طبیعی برای تسکین ورم معده
درمانهای خانگی همواره مکمل درمانهای دارویی گاستریت (Gastritis ) یا همان ورم معده هستند. برخی از این اقدامات خانگی شامل موارد زیر میشوند:
چای زنجبیل: زنجبیل که به دلیل خواص ضد التهابی خود، باعث تسکین مخاط معده و کاهش حالت تهوع میشود.
پروبیوتیکها: غذاهای غنی از پروبیوتیک مانند ماست پروبیوتیک، کفیر و سبزیجات تخمیری سلامت روده را افزایش داده و سیستم گوارش را متعادل میکنند.
آب آلوئه ورا: نوشیدن آب آلوئه ورا باعث تسکین دیواره معده و کاهش التهاب میشود.
چای بابونه: بابونه دارای خواص آرام بخش بوده و سبب تسکین ناراحتی معده، تقویت آن و کاهش التهاب معده میشود.
نارون لغزنده: گیاه نارون لغزنده یا قرمز ، با پوشاندن مخاط معده تحریک سردل را کم میکند. این گیاه معمولاً به صورت پودر یا کپسول موجود است.
تمرینات تنفسی برای تنگی نفس
تنگی نفس دلائل متعددی دارد. این عارضه، علاوه بر دلایل متعدد دیگر، بعضاً ناشی از رفلاکس معده و بعضاً هم به دلیل ورم معده و احساس پری و فشار ناشی از آن است. با استفاده از تمرینات تنفسی میتوان بهبود قابل توجهی در عملکرد ریه و افزایش دریافت اکسیژن و کاهش احساس تنگی نفس ایجاد کرد. در ادامه چند تکنیک مفید در این خصوص معرفی میگردند:
تنفس دیافراگمی: در این نوع تنفس، سعی کنید تا نفسهای عمیق دیافراگمی (شکمی) بکشید. بمنظور انجام این نوع تمرین، ابتدا راحت بنشینید یا دراز بکشید. یک دست خود را روی قفسه سینه و دست دیگر را روی شکم خود قرار دهید و از طریق بینی نفس عمیق بکشید و اجازه دهید تا شکمتان حین تنفس، بالا بیاید. سپس به آرامی از طریق دهان و لبهای جمع شده بازدم کنید.
تنفس جمع شده با لب: این تکنیک به کنترل تنفس و بهبود تبادل اکسیژن کمک میکند. برای انجام آن، طی 2 شماره از طریق بینی نفس بکشید و سپس به آرامی از طریق لبهای جمع شده طی 4 شماره بطوریکه گویی شمعی را فوت میکنید، نفس خود را بیرون بدهید.
تنفس جعبهای: این روش شامل 4 مرحله است؛ دم، حفظ اکسیژن در ریه، بازدم و حبس نفس (نفس نکشیدن) به فاصلههای زمانی مساوی است.
تنفس زمزمهای: برای این منظور، از طریق بینی نفس عمیق بکشید و سپس در حین بازدم چیزی از قبیل شعر یا ترانه یا هر زمزمه و صوت دیگری را ادا کنید. این روش میتواند به باز نگهداشتن راههای هوایی برای مدت طولانیتر و افزایش آرامش کمک مینماید.
تکنیکهای مدیریت استرس
مدیریت استرس در آرامش روح و روان، بسیار موثر است. استرس مستقیماً سیستم گوارش را تحت تاثیر قرار داده و منجر به مشکلاتی چون اسیدی شدن معده میشود. در این قسمت چند تکنیک ساده بمنظور کمک به مدیریت استرس معرفی میگردد.
مدیتیشن: بر اساس مشاهدات موجود، مدیتیشن از طریق تمرینات تمرکزی خاص و تعالیم ذهنی ویژه، اثر کاملاً مشخصی بر مدیریت استرس دارد.
تمرینات تنفس عمیق: انجام تمرینات تنفسی (طبق آنچه که پیشتر ذکر گردید) همانند مدیتیشن، در مدیریت استرس و کاهش مشکلات تنفسی مرتبط با استرس، اثر قابل توجهی برجای میگذارد.
ورزش و فعالیت بدنی: ورزش منظم، مانند پیاده روی، یوگا یا رقصیدن، باعث ترشح اندورفین و بهبود خلق و خو و نیز کاهش استرس میگردد.
مدیریت کارها در بازه زمانی مشخص شده: سازماندهی وظایف و اولویت بندی انجام آنها در مهلتهای مقرر، منجر به آرامش فکری و کاهش استرس میشود.
روابط اجتماعی مثبت: داشتن ارتباطات سالم و سازنده با دوستان، خانواده و گروههای حمایتی دیگر، میتواند نقش مهمی در کاهش استرس ایفا نماید.
سبک زندگی سالم: حفظ یک رژیم غذایی متعادل، خواب کافی، و محدود کردن کافئین و الکل نیز تاثیر مثبتی بر کاهش استرس بر جای میگذارد.
درمان رفلاکس معده با شربت برنیسکون
علاوه بر آنچه که مفصلاً در طول بخشهای پیشین مقاله پیرامون رفلاکس معده و روشهای پیشگیری و درمانی آن ذکر گردید، در این قسمت پایانی، یک محصول کاملاً طبیعی (غیر شیمیائی) و موثر برای درمان علائم رفلاکس اسید معده معرفی میشود. این محصول (شربت برنیسکون) حاوی ترکیباتی مانند کربنات کلسیم، سدیم آلژینات و سدیم بیکربنات با طعم نعناع است و بدون شکر و گلوکوز تولید میشود. مکانیسم اثرگذاری آن به اینصورت است که پس از مصرف، سدیم آلژینات با اسید معده واکنش نشان میدهد و یک ژل خنثی ایجاد میکند که به طور مؤثری مانع از بازگشت محتویات معده به مری میشود. این شربت رفلاکس معده به ویژه برای بزرگسالان و کودکان بالای ۱۲ سال مناسب است. همچنین برای مواردی مانند سوزش سر دل و سوءهاضمه دوران بارداری، کاربرد دارد.
همچنین، دو ماده بیکربنات سدیم و کربنات کلسیم به تسکین علائم ناشی از اسید معده کمک میکنند. برنیسکون با طعم خوشایند خود و بدون دربرداشتن هیچگونه عارضه جانبی، گزینهای مناسب برای افرادی است که از رفلاکس رنج میبرند.

جمعبندی رفلاکس معده و تنگی نفس
نهایتاً باید اذعان داشت که مدیریت رفلاکس معده و تنگی نفس نیازمند شناخت دقیق علائم و عوامل مؤثر بر آن است. با اتخاذ شیوههای زندگی سالم، رعایت رژیم غذایی مناسب و استفاده از درمانهای پزشکی، میتوان به بهبود وضعیت این بیماری کمک قابل توجهی کرد. توجه به علائم خطرناک و مراجعه به پزشک در صورت بروز نشانههای جدی، از اهمیت ویژهای برخوردار است. امید است که با آگاهی و اقدامات مؤثر، کیفیت زندگی مبتلایان به رفلاکس معده بهبود یابد.