رفلاکس معده و درد دندان

همه ما با ناراحتی‌های رفلاکس آشنا هستیم. شاید اغلب مردم بر این باور باشند که رفلاکس معده فقط باعث ناراحتی و سوزش سردل و در صورت تداوم، منجر به آسیب جدی به مری می‌شود. اما آیا می‌دانستید که بین رفلاکس معده و درد دندان هم ارتباطی هست؟ واقعیت این است که رفلاکس اسید معده می‌تواند به دندان‌های ما نیز آسیب برساند. مینای دندان که سخت‌ترین ماده و سپر محافظ دندان‌هاست، در برابر اسید معده بسیار آسیب‌پذیر است. رفلاکس اسید در صورت تماس مداوم با دندان‌ها، مینای آن‌ها را فرسوده کرده و باعث حساسیت دندانی، تغییر رنگ، پوسیدگی و درد دندان می‌شود. این مقاله درصدد است تا ضمن بررسی ارتباط بین رفلاکس معده و درد دندان، علائم و نشانه‌های فرسودگی دندانی با منشاء رفلاکس را معرفی و نهایتاً، راهکارهایی موثر برای محافظت از دندان‌ها در برابر این آسیب ارائه نماید.

رفلاکس معده چیست؟

آیا شما هم بعضی اوقات در قفسه سینه یا گلویتان احساس سوزش می‌کنید؟ این حالت به احتمال زیاد حاکی از آن است که معده شما رفلاکس کرده است.  رفلاکس اسید معده (GERD) زمانی رخ می‌دهد که اسید معده به مری برگشته و باعث ایجاد ناراحتی ‌شود. عوامل مختلفی مانند ضعیف شدن دریچه بین معده و مری یا همان اسفنکتر تحتانی مری (LES)، اضافه وزن، بارداری و برخی غذاهای خاص مثل غذاهای تند و چرب ممکن است باعث این مشکل شوند. رفلاکس معده دارای یکسری علائم رایجی است که عموماً شامل سوزش سر دل، احساس تلخی در دهان، درد قفسه سینه و مشکل در بلع می شود. اگر رفلاکس معده به طور مداوم تکرار شده و بموقع درمان نگردد، باعث آسیب جدی به مری شده و عوارضی مانند زخم مری، تنگی نفس، مری بارت، درد دندان، و … ایجاد می‌نماید.

ارتباط رفلاکس معده و درد دندان

به باور خیلی‌ها، دندان‌ها به دلیل عدم رعایت بهداشت دهان و فعالیت عوامل مضر باکتریایی دچار فرسودگی و درد می‌شوند. حال آنکه اکثراً از ارتباط رفلاکس معده و درد دندان اطلاعی نداریم. در حالت کلی، پوسیدگی دندان معمولاً یا منشاء باکتریایی و یا منشاء اسیدی دارد. در حالت باکتریایی، مواد غذایی در لابلای دندان‌ها و مابین لثه‌ها مانده و باعث تولید باکتری‌های مضر و ایجاد فساد و خوردگی در دندان‌ها و عفونت در لثه‌ها می‌شوند. اما در حالت اسیدی، فرسودگی به این دلیل اتفاق می‌افتد که یا مواد غذایی و نوشیدینی‌های اسیدی با دندان‌ها در تماس قرار می‌گیرند و یا اسید معده در اثر استفراغ یا رفلاکس، به دهان باز گشته و در تماس با دندان‌ها، آنها را دچار فرسایش و خوردگی می‌نماید. این حالت دوم یعنی غذاهای اسیدی و بویژه رفلاکس اسید معده، نقش بمراتب پر رنگ‌تری نسبت به عوامل باکتریایی، در مشکلات دندانی ما دارند.

 

نقش خشکی دهان بر سلامت دندان‌ها

در خصوص بحث رفلاکس معده و درد دندان، بد نیست که به نقش خشکی دهان بر سلامت دندان‌ها نیز اشاره شود. بزاق دهان ما حاوی موادی است که میزان اسید فضای دهان و معده را کاهش می‌دهد. زمانی که فرد دچار خشکی دهان است، غدد بزاقی قادر به تولید بزاق کافی نیستند. بنابراین، در فقدان بزاق کافی، فضای دهان غالباً اسیدیته می‌ماند و دندان‌ها بمرور دچار فرسایش می‌شوند. بزاق حتی در درون خود معده هم میزان اسید را رقیق‌تر می‌نماید و در نتیجه اگر رفلاکس صورت بگیرد، اسید رقیق‌تری به مری یا دهان برگشته و اثر مخرب کمتری برجای می‌گذارد.

میزان تولید بزاق در زمان خواب معمولاً بسیار کمتر از زمان بیداری است. از طرفی هم، احتمال رفلاکس معده در حالت خواب منتفی نیست. در مواردی که فرد شام حجیم و دیر هنگامی خورده و زود می‌خوابد، احتمال رفلاکس اسید معده به دهان بیشتر می‌شود. چرا که، علاوه بر حجم زیاد غذا و فشار جانبی معده، در حالتی که بدن بصورت درازکش است، جریان مایعات درون معده بسمت اسفتکتر تحتانی مری با سهولت بیشتری انجام می‌پذیرد. در نتیجه رفلاکس اتفاق می‌افتد.

علائم و نشانه های رفلاکس اسید روی دندان

رفلاکس اسید معده آثار فرسایشی خود را به مرور زمان نشان می‌دهد. کسانی که دچار رفلاکس معده هستند، بعد از مدتی در هنگام نوشیدن مایعات یا غذاهای  گرم و سرد و حتی شیرین، احساس درد و حساسیت در دندان‌های خود می‌کنند. علاوه بر درد و حساسیت، در شکل ظاهری دندان‌ها نیز تغییراتی رخ می‌دهد. دندان‌های این قبیل افراد عموماً زرد، گچی و یا دارای فرورفتگی‌هایی می‌شوند. بعضاً هم لبه‌ دندان‌ها به یک حالت تیز و براق در می‌آیند. همچنین دندان‌هایی که قبلا پر کرده بودند هم تغییر رنگ می‌دهند و کاملاً مشخص می‌شود که کدام دندان‌ها از چه قسمتی پر شده‌اند. بوی بد دهان بعد از بیداری صبح هم اگر علت عفونی نداشته باشد، از دیگر علائمی است که دلالت بر رفلاکس شب هنگام معده دارد.

ترمیم آسیب

شاید برایتان این سوال مطرح شود که آیا مینای دندان پس از آسیب دیدن می‌تواند ترمیم شود یا خیر. پاسخ به این سوال در حقیقت به میزان آسیب بستگی دارد و این چیزی است که توسط دندانپزشک قابل تشخیص است. در برخی موارد اگر آسیب در مراحل اولیه باشد، احتمالاً توصیه شود که از ژل فلوراید برای کاهش حساسیت و تقویت مینای دندان و نیز خمیر دندان‌هایی که مخصوص دندان‌های حساس هستند، استفاده شود. در مواردی، دندانپزشک ممکن است گزینه پرکردن و ترمیم دندان‌های آسیب‌دیده لب‌پر شده یا تغییر رنگ داده را در پیش بگیرد. اما اگر میزان آسیب لایه بیرونی دندان (مینا) بیش از حد باشد، در آنصورت احتمال دارد که استفاده از روکش را برای جلوگیری از آسیب بیشتر توصیه نماید. اما اگر شدت آسیب فراتر از حد قابل ترمیم بود، طبیعتاً چاره‌ای جز کشیدن دندان باقی نخواهد ماند.

 

چگونه می‌توان از دندان‌ها در برابر رفلاکس اسید معده محافظت کرد؟

عوامل متعددی وجود دارند که باعث ازبین رفتن مینای دندان و فرسایش آنها می‌شوند. مواردی از قبیل شیرینی‌ها، غذاهای ترش، خشکی دهان، پرخوری عصبی، نوشیدن زیاد الکل، داروهای حاوی اسید، مسواک زدن بیش از حد سخت و دندان قروچه از جمله این عوامل بشمار می‌روند. اما شاید هیچکدام از این موارد، مضرتر و آسیب‌رسان‌تر از رفلاکس اسید معده نباشند.  با این حساب، بنظر می‌رسد که کنترل و مدیریت رفلاکس معده برای کسانیکه دچار این بیماری هستند، بسیار ضروری باشد. این عامل نقشی تعیین کننده در بهداشت و سلامت دهان و دندان آنها ایفا می‌نماید. با توجه به این ضرورت، در ادامه مقاله نکاتی کاربردی پیرامون موضوع رفلاکس معده و درد دندان ارائه خواهیم داد.

 

1. انجام آزمایش pH

مطالعات نشان می‌دهند که حدود نیمی از بیماران مبتلا به GERD (رفلاکس معده) دارای فرسایش و آسیب دندان قابل توجهی هستند که در مقایسه با افراد سالم، بسیار بیشتر است. از آنجا که بیماران اغلب متوجه نیستند که فرسایش دندان‌هایشان ارتباط نزدیکی با رفلاکس معده‌شان دارد، لذا هرگز به دنبال کنترل و درمان رفلاکس معده خود نمی‌روند. بنابراین، به کسانیکه رفلاکس دارند و یا در دندان‌های خود شواهدی از فرسایش را مشاهده می‌کنند، توصیه می‌شود که از طریق آزمایش، سطح pH فضای دهان خود را اندازه‌گیری نمایند. میزان pH هر اندازه بیشتر باشد، یعنی اسید دهان کمتراست و برعکس اگر pH آن کمتر باشد، یعنی دهان فرد اسیدیته است.

توجه داشته باشید که دندان‌ها در شرایط pH=<5.5 (یعنی pH مساوی یا کمتر از 5/5)، شروع به فرسایش می‌نمایند. این در حالیست که سطح pH معده همواره کمتر از 2 می‌باشد. بنابراین، اگر اسید معده با pH کمتر از 2 به دهان برسد، برای دندان‌ها بسیار مضر خواهد بود.

2. مدیریت، کنترل و درمان رفلاکس معده

بمنظور جلوگیری از فرسودگی دندان‌های با منشاء رفلاکس معده، باید اقدامتی جهت مدیریت، کنترل و درمان رفلاکس انجام داد. این اقدامات بطور خلاصه شامل موارد زیر می‌گردد:

مدیریت استرس

استرس به طور قابل توجهی باعث تولید اسید و احساس سوزش معده می‌شود. استرس همچنین مانع هضم درست غذا هم می‌شود و در نتیجه احتمال برگشت محتویات معده به مری، بالاتر می‌رود. علاوه بر این، استرس گاهی بعنوان یک عامل واسط باعث رفتارهای ناسالمی (مثلاً پرخوری، مصرف الکل یا …) می‌گردد. این رفتارهای ناسالم هم ممکن است، منجر به سوزش معده ‌شوند. بنابراین، با مدیریت استرس، می‌توان تا حدود زیادی از تولید اسید اضافی در معده جلوگیری کرد.

 

پرخوری

اسید معده با پرخوری ارتباط مستقیمی دارد. از آنجایی که معده برای هضم غذاهای حجیم و سنگین، نیاز به اسید بیشتری دارد، لذا اقدام به تولید اسید اضافی می‌نماید. علت هم این است که، معده در اثر پرخوری تحت فشار قرار می‌گیرد. در نتیجه با کوچکترین فشار جانبی به معده، محتویات آن به مری وارد شده و ایجاد رفلاکس می‌نماید. پس، با کاهش حجم غذا و جلوگیری از پرخوری، تا حد زیادی جلوی تولید اسید اضافی و برگشت غذا به مری گرفته می‌شود.

 

نوشیدنی‌های الکلی و گازدار

نوشیدنی‌های الکلی و گازدار و کافئین‌ها (قهوه و چای و برخی شکلات‌ها) هم محرک‌های مهمی برای اسیدی شدن بیشتر معده، شل شدن اسفنکتر تحتانی مری و نهایتاً افزایش احتمال رفلاکس معده هستند. با کم کردن یا حذف مصرف این قبیل مواد، می‌توان تا حدی جلوی ترشح بیش از حد اسید معده را گرفت.

 

غذاهای چرب و تند

غذاهای چرب و سرخ شده، غذاهای تند، مرکبات، گوجه فرنگی و پیاز از جمله مواد غذایی هستند که باعث تحریک معده و افزایش تولید اسید می‌شوند. برخی از این مواد غذایی، حتی منجر به شل شدن اسفنکتر تحتانی مری هم شده و درنتیجه امکان و احتمال رفلاکس معده را افزایش می‌دهند.

سیگار

سیگار یکی از عواملی است که منجر به شل شدن اسفنکتر تحتانی مری و بازگشت اسید معده به مری می‌شود. همچنین مواد شیمیایی موجود در دود سیگار، پوشش مری را تحریک کرده و علائم سوزش معده را تشدید می‌نمایند.

 

غذا خوردن در اواخر شب

خوردن وعده‌های غذایی حجیم در فاصله کمتر از 3 ساعت قبل از خواب، احتمال رفلاکس معده را بیشتر می‌کند. دراز کشیدن تا ۲ ساعت بعد از صرف غذا باعث تشدید رفلاکس معده می‌شود.

 

تحرک بدنی کم و چاقی

کمبود فعالیت بدنی و وزن زیاد سبب افزایش فشار بر معده می‌شود. فقدان فعالیت بدنی، ماهیچه‌هایی که به سیستم گوارش کمک می‌کنند را سست کرده و باعث کم کاری آنها و در نتیجه فشار بیشتر بر معده می‌گردد. انجام فعالیت‌های بدنی منظم و ورزش تا حد زیادی به بهبود سیستم گوارش و هضم غذا و جلوگیری از برگشت اسیده معده کمک می‌کند.

 

سایر عوامل

عوامل دیگری از قبیل بارداری، فتق هیاتال، برخی داروها (داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، بعضی از داروهای فشار خون و داروهای ضد افسردگی خاص) و شرایط پزشکی زمینه‌ای (دیابت نوع 2، گاستروپارزی و اسکلرودرمی (اختلال بافت همبند) نیز خطر ابتلا به رفلاکس معده را افزایش می‌دهند.

(لطفا این مطلب رامطالعه فرمایید: علت سوزش معده چیست؟)

 

3. جویدن آدامس

جویدن آدامس‌های بدون قند باعث افزایش بزاق دهان و در نتیجه افزایش pH و کاهش غلظت اسید در دهان و معده می‌شود. این نوع آدامس‌ها فاقد قند هستند. لذا برخلاف آدامس‌های معمولی که بخاطر وجود قند موجب رشد باکتری‌های مضر در دهان و پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند، آدامس‌های بدون قند از رشد باکتری‌ها جلوگیری می‌کنند. جویدن آدامس همچنین به افزایش حرکات سیستم گوارش و تخلیه سریع‌تر معده و روده نیز کمک می‌کند. در نتیجه از امکان برگشت اسیده معده به روده می‌کاهد. بزاق دهان حاوی مقادیری از کلسیم و فسفر است که مینای دندان را تقویت می‌نمایند. براق دهان همچنین باعث شستشوی دهان و پاک کردن ذرات غذا و باکتری‌ها از روی دندان‌ها می‌شود.

4. نوشیدن آب

بعد از غذا، دهان خود را با آب بشورید. این کار باعث می‌شود تا مواد غذایی موجود در دهانتان شسته شود. برخی معتقدند که اگر هنگام غذا مقدار کمی آب بنوشیم، ضمن شستشوی دهان، غلظت اسید معده هم کمتر خواهد شد و لذا در صورت رفلاکس، به مری آسیب چندانی وارد نخواهد آمد. اما برخی دیگر موافق نوشیدن آب در حین غذا نیستند. بنظر این گروه، نوشیدن آب بعد از غذا باعث پائین آمدن غلظت اسید معده می‌شود. اما همزمان باعث دیر هضم شدن غذا و برخی مشکلات گوارشی هم می‌گردد.

 

5. استفاده از فلوراید و خمیر دندان ضد حساسیت

فلوراید یکی از مهم‌ترین مواد معدنی برای تقویت مینای دندان است. فلوراید با ایجاد یک لایه محافظ روی دندان، آن را در برابر اسیدها مقاوم‌تر کرده و مانع از پوسیدگی آنها می‌شود. حتی در مراحل اولیه پوسیدگی، فلوراید می‌تواند به ترمیم مینای دندان آسیب‌دیده کمک هم بکند. علاوه بر فلوراید، استفاده از خمیردندان ضد حساسیت هم بسیار مفید است. این خمیردندان‌ها حاوی موادی هستند که با مسدود کردن لوله‌های عاجی دندان، از انتقال سیگنال‌های درد به عصب جلوگیری می‌کنند. با مسدود شدن لوله‌های عاجی، حساسیت دندان به سرما، گرما، شیرینی و اسید کاهش می‌یابد.

 

6. استفاده از نی در نوشیدنی‌های

نوشیدنی‌های فاقد اسید و قند مانند آب را بهتر است بدون استفاده از نی مصرف کنید. علت هم این است که ضمن نوشیدن، عمل شستشوی کل دهان و دندان‌ها نیز اتفاق می‌افتد. اما اگر در صدد مصرف نوشیدنی گازدار، اسیدی و شیرین هستید، سعی کنید تا از نی استفاده نمائید. در اینصورت، از تماس مواد قندی و اسیدی با دندان‌ها جلوگیری بعمل خواهد آمد.

 

7. خودداری از مسواک زدن،بلافاصله پس از یک وعده غذایی اسیدی

غذاهای اسیدی همواره مینای دندان‌ها را نرم می‌کنند. توصیه می‌شود که بعد از خوردن چنین غذاهایی، ابتدا فضای مابین دندان‌های خود را نخ بکشید و پس از آن، دهان خود را با آب معمولی (بدون استفاده از مسواک) شستشو دهید. آنگاه بعد از گذشت یک ساعت، اقدام به مسواک زدن نمائید. دلیل عدم استفاده از مسواک پس از صرف غذاهای اسیدی این است که، چون مینای دندان‌ها در اثر اسید موجود در غذا نرم شده است، در نتیجه مسواک زدن می‌تواند باعث آسیب جدی به مینای دندان‌ها شود.

 

8.خود داری از غذاهای اسیدی

بطوریکه پیشتر هم گفته شد، غذاهای اسیدی یکی از عوامل تشدید‌کننده رفلاکس معده هستند. این غذاها با افزایش اسید معده، فشار بر روی دریچه تحتانی مری را بیشتر کرده و باعث بازگشت اسید به مری می‌شوند. غذاهای اسید عمدتاً شامل موارد زیر می‌شوند:

میوه‌ها: مرکبات مانند پرتقال، لیمو، گریپ فروت و کیوی، توت‌فرنگی، انار و آلبالو

سبزیجات: گوجه‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای، پیاز

نوشیدنی‌ها: قهوه، چای سیاه، نوشابه‌های گازدار، آب‌میوه‌های صنعتی

سایر غذاها: سرکه، ترشیجات، سس‌های تند و ادویه‌دار

 

9. مدیریت غذایی مناسب برای پیشگیری از رفلاکس

بمنظور بهبود و ارتقاء سلامت دهان و دندان، باید مدیریتی کارآمد در برنامه غذایی خود اعمال نمود.برای این منظور موارد زیر را مورد توجه قرار دهیم:

شناسایی و حذف غذاهای اسیدی: اولین قدم برای کنترل رفلاکس، شناسایی و حذف غذاهای اسیدی از رژیم غذایی است.

استفاده از  غذاهای قلیایی: غذاهای قلیایی مانند موز، سیب‌زمینی شیرین، خیار و بادام می‌توانند به خنثی کردن اسید معده کمک کنند.

خوردن غذاهای نرم و پخته: غذاهای نرم و پخته شده راحت‌تر هضم می‌شوند و فشار کمتری بر روی معده وارد می‌کنند.

مصرف وعده‌های غذایی کوچک و مکرر: خوردن وعده‌های غذایی کوچک و مکرر به جای وعده‌های غذایی بزرگ و سنگین باعث کاهش فشار بر روی معده می‌شود.

اجتناب از خوردن غذاهای چرب و سرخ شده: این غذاها هضم را کند کرده و باعث افزایش فشار بر روی معده می‌شوند.

اجتناب از خوردن غذاهای تند و ادویه‌دار: این غذاها پوشش مری را تحریک کرده و علائم رفلاکس را تشدید می‌کنند.

کاهش وزن:  اضافه وزن موجب تشدید رفلاکس معده می‌شود.

 

10. مصرف شربت برنیسکون:

شربت رفلاکس معده برنیسکون یک داروی مؤثر برای مدیریت رفلاکس معده است که ترکیبی از آلژینات سدیم و آنتی‌اسیدهای قوی مانند کلسیم کربنات و سدیم بی‌کربنات را در خود دارد. این شربت با تشکیل یک لایه ژل مانند بر روی محتویات معده پس از تماس با اسید معده، از برگشت اسید به مری جلوگیری می‌کند و به سرعت اسید اضافی را خنثی می‌کند. اثرات محافظتی این شربت می‌تواند تا چندین ساعت ادامه یابد و علائم رفلاکس را به سرعت تسکین دهد.

شربت برنیسکون از ترکیبات گیاهی طبیعی ساخته شده است برنیسکون نه تنها به کاهش التهاب و اسید معده کمک می‌کند، بلکه عملکرد دستگاه گوارش را نیز بهبود می‌بخشد. این محصول برای افرادی که به دنبال راهکاری مؤثر و کم‌عارضه برای مدیریت رفلاکس معده هستند، گزینه‌ای مناسب است.

 

فواید اصلی شربت برنیسکون

فواید اصلی این شربت شامل تسکین سریع سوزش سر دل، بهبود کیفیت خواب، و امکان استفاده همزمان با سایر داروهای ضد اسید (با مشورت پزشک) می‌باشد. برنیسکون شروع اثر سریعی دارد و سریعا بعد از مصرف باعث بهبود حالت ترش کردن و سوزش معده می‌شود. برای نتیجه بخشی بهتر، بزرگسالان و کودکان بالای 12 سال باید 10-20 میلی‌لیتر از شربت را پس از غذا و قبل از خواب مصرف کنند. مصرف منظم و صحیح این شربت، با توجه به دستورالعمل‌های ارائه شده، بسیار موثر است. در صورتی که دوز مصرفی  را فراموش کردید، نباید دوز بعدی را دو برابر کنید. همچنین قبل مصرف باید، بطری را خوب تکان دهید تا ترکیبی متعادل میل کنید. مصرف بیش از حد شربت برنیسکون ممکن است منجر به احساس نفخ و ناراحتی شکمی شود. همچنین اطمینان حاصل کنید که درب بطری قبل از اولین استفاده باز نشده باشد. این اقدامات به حفظ اثربخشی و کیفیت دارو کمک خواهد نمود.

جمع‌بندی

ارتباط بین رفلاکس معده و درد دندان یک موضوع حیاتی بوده و نیاز به توجه ویژه دارد. رفلاکس اسید معده نه تنها باعث ناراحتی‌های گوارشی می‌شود، بلکه به مینای دندان‌ها نیز آسیب می‌زند.آسیب به مینای دندان می‌تواند منجر به حساسیت، تغییر رنگ، پوسیدگی دندان‌ها و نهایتاً بروز درد دندان شود. از آنجا که بسیاری از افراد از رابطه بین رفلاکس معده و درد دندان آگاه نیستند، لذا کسب آگاهی در این خصوص با هدف تشخیص و درمان به موقع مشکل، بسیار مهم است. مدیریت رفلاکس از طریق تغییرات در رژیم غذایی، کنترل استرس و رعایت بهداشت دهان و دندان می‌تواند به حفظ سلامت دندان‌ها کمک کند. همچنین، استفاده از فلوراید و خمیردندان‌های ضد حساسیت و مشاوره با دندانپزشک برای ترمیم آسیب‌های دندانی ضروری است.