بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) یکی از اختلالات گوارشی رایج است که در سالهای اخیر با شیوع زیادی مواجه شده است. با وجود گسترش این بیماری، متاسفانه بسیاری از مبتلایان با ابعاد و پیامدهای رفلاکس آشنا نیستند. بررسیها نشان میدهند که علاوه بر عوارض و پیامدهای ناگوار متعدد، بین رفلاکس معده و کیفیت خواب هم ارتباط تنگاتنگ و متقابلی وجود دارد. با توجه به اهمیت موضوع، بویژه از منظر پیامدهای خطرناکی که رفلاکس ممکن است در بر داشته باشد، مقاله حاضر تدوین شده است. این مقاله سعی کرده است تا ضمن ارائه اطلاعاتی کلی پیرامون رفلاکس و علائم آن، به بررسی مشخصتر رابطه بین رفلاکس و کیفیت خواب بپردازد. نهایتاً در بخشهای انتهایی مقاله، راهکارهایی برای درمان رفلاکس و بهبود کیفیت خواب ارائه گردیده تا از این طریق کمکی هر چند کوچک به مبتلایان این بیماری در کنترل و مدیریت آن کرده باشد.
آشنایی با بیماری رفلاکس معده به مری
بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) یکی از شایعترین اختلالات گوارشی است که به دلیل بازگشت غیرطبیعی اسید معده به مری ایجاد میشود. این بیماری زمانی رخ میدهد که عضله پایینی مری که به عنوان اسفنکتر تحتانی مری شناخته میشود، به درستی عمل نکند و اجازه دهد محتویات معده به سمت بالا و به داخل مری بازگردد. این وضعیت باعث تحریک و آسیب به پوشش داخلی مری و در پی آن، علائمی مانند سوزش سردل، احساس ترشی یا تلخی در دهان، درد قفسه سینه، و در برخی موارد سرفههای مزمن میشود. رفلاکس معده بعضاً کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار میدهد. این عارضه در صورتی که به موقع درمان نشود، منجر به مشکلات جدیتری مانند التهاب مری، تنگی مری، و حتی سرطان مری هم میشود.
علائم خطرناک رفلاکس معده
بیماری رفلاکس معده ممکن است در برخی افراد علائم خطرناکتری نسبت به سایرین نشان دهد که نیاز فوری به مراقبتهای پزشکی پیدا کنند. دشواری در بلع (دیسفاژی)، کاهش ناگهانی وزن بدون دلیل، خونریزی معده یا مری که به صورت استفراغ خونآلود یا مدفوع سیاه ظاهر میشود، از جمله این علائم هستند. در مواردی هم درد شدیدی در ناحیه قفسه سینه احساس میشود که ممکن است با حمله قلبی اشتباه گرفته شود. بروز این علائم نشان دهنده این مساله هستند که فرد در گذشته، رفلاکس معده خود را به درستی مدیریت و درمان نکرده است. عوارض فوق بسیار جدی و حاکی از وجود مشکلاتی از قبیل التهاب مزمن مری (ازوفاژیت)، باریک شدن مری (تنگی مری)، و تغییرات پیشسرطانی در بافت مری (مری بارت) میباشند.
نقش رفلاکس معده در اختلالات خواب
بیماری رفلاکس معده به طور مستقیم بر کیفیت خواب تاثیر گذار است و منجر به اختلالات خواب میشود. هنگامی که فرد به خواب میرود، نحوه خواب یعنی چگونگی دراز کشیدن او بسیار مهم است. در صورتیکه شخص؛
- در فاصله زمانی کمی بعد از شام یا نهار دراز بکشد
- سر خود را بالاتر از بدن قرار ندهد
- وعده غذائی نسبتاً حجیمی هم خورده باشد،
احتمال بازگشت اسید معده به مری بیشتر میشود. در این شرایط، علائمی مانند سوزش سردل و احساس ترشی در دهان بروز مییابند و باعث بیدار شدنهای مکرر در شب و کاهش کیفیت خواب میشوند. علاوه بر این، رفلاکس معده ممکن است با سایر اختلالات خواب مانند آپنه خواب (Sleep Apnea) هم همراه شود. آپنه خواب بنوبه خود منجر به تشدید علائم رفلاکس میشود و عملاً نوعی چرخه معیوب تشکیل میگردد که هر کدام دیگری را تشدید میکنند.
رفلاکس معده و کیفیت خواب: علائم
بیماری رفلاکس معده به مری ممکن است بهطور مستقیم بر کیفیت خواب تأثیر بگذارد و موجب بروز علائم مختلفی در هنگام خواب شود. یکی از نشانههای شایع در خصوص ارتباط بین رفلاکس معده و کیفیت خواب، سرفههای شبانه است. این سرفهها معمولاً به دلیل تحریک و التهاب ناشی از بازگشت اسید معده به مری ایجاد میشوند. علاوه بر سرفههای شبانه، بیدار شدنهای مکرر از خواب نیز یکی دیگر از علائم رایج است. این بیدار شدنها ناشی از احساس سوزش سردل، درد قفسه سینه، یا ترشی در دهان هستند.
این علائم بهویژه زمانی که فرد در وضعیت خوابیده بهصورت درازکش قرار دارد، شدت میگیرند و باعث قطع خواب و کاهش کیفیت خواب میشوند. کسانیکه مبتلا به این علائم شبانه هستند، در طول روز هم دچار کمخوابی و خوابآلودگی میگردند. علاوه بر این، ناتوانی در دستیابی به خواب عمیق و پیوسته هم از دیگر عوارض رایج مرتبط با موضوع رفلاکس معده و کیفیت خواب است.
خفگی در خواب
خفگی در خواب، یا آپنه خواب(Sleep Apnea)، یک اختلال تنفسی است که در طول خواب باعث توقف یا کاهش تنفس میشود. این وقفهها ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه به طول بینجامند و بارها در طول شب تکرار شوند. علائم این اختلال بصورت بیدار شدنهای مکرر شبانه، خروپفهای بلند و احساس خوابآلودگی در طول روز نمایان میشود. تشخیص این اختلال معمولاً از طریق بررسی و مطالعه خواب (پولیسومنوگرافی) انجام میگردد که طی آن، الگوهای تنفسی و خواب فرد ارزیابی میشود. آپنه خواب در حالت کلی بر 3 نوع است:
1. آپنه خواب انسدادی
آپنه خواب انسدادی (Obstructive Sleep Apnea: OSA) شایعترین نوع آپنه خواب است که در آن ماهیچههای گلو به طور موقت در حین خواب شل گشته و باعث انسداد مجاری تنفسی میشوند. این انسداد میتواند منجر به وقفههای تنفسی که معمولاً با خروپف همراه است، گردد. افراد مبتلا به این نوع آپنه ممکن است در طول شب بارها بیدار شوند و این موضوع باعث کاهش کیفیت خواب و احساس خستگی در روز شود. عواملی که به ایجاد این عارضه منجر میشوند غالباً شامل چاقی، سن، ساختار آناتومیکی گلو و رفلاکس اسید معده به مری و گلو هستند.
2. آپنه خواب مرکزی
آپنه خواب مرکزی (Central Sleep Apnea) عارضهای است که زیاد رایج نیست. این مشکل، به دلیل عدم ارسال سیگنالهای مناسب از مغز به عضلات تنفسی رخ میدهد. در این نوع آپنه، فرد ممکن است به طور ناگهانی تنفسش متوقف شود و در برخی موارد، این وقفهها ممکن است بدون خروپف باشند. آپنه خواب مرکزی معمولاً در افرادی که دچار مشکلات قلبی یا مغزی هستند، بیشتر دیده میشود.
3. آپنه خواب مختلط
آپنه خواب مختلط ترکیبی است از آپنه خواب انسدادی و مرکزی. در این نوع، فرد ممکن است هم از انسداد مجاری تنفسی و هم از عدم ارسال سیگنالهای مناسب از مغز رنج ببرد. این نوع آپنه معمولاً نیاز به درمانهای ترکیبی دارد که شامل استفاده از دستگاه CPAP و تغییرات در سبک زندگی میشود. تشخیص و درمان به موقع این نوع آپنه بسیار مهم است، زیرا میتواند به مشکلات جدیتری منتهی شود.
رابطه بین رفلاکس و آپنه خواب
در خصوص موضوع رفلاکس معده و کیفیت خواب، یکی از مباحث قابل تامل، آپنه خواب است. طبق بررسیهای موجود، رفلاکس معده عمدتاً با آپنه خواب انسدادی ارتباط دارد. چگونگی ارتباط این دو عارضه به این صورت است که در هنگام خواب، فشار داخل شکم به دلائل مختلفی چون نحوه خواب، پر بودن معده و … افزایش مییابد. این مساله باعث میشود تا احتمال بازگشت اسید معده به مری افزایش یابد. بازگشت اسید معده به مری منجر به تحریک گلو و ایجاد التهاب در راههای هوایی شده و تنگی مجاری تنفسی و در نتیجه انسداد آنها را به همراه میآورد.
در برخی موارد، رفلاکس سبب تحریک عصبهای تنفسی میشود. در این حالت، سیگنالهای ارسالی به مغز با اختلال مواجه میشوند و ممکن است منجر به وقفههای تنفسی در خواب شوند. رفلاکس معده بعضی اوقات هم باعث مشکلات بلع و احساس گیرکردن غذا در گلو میشود و این قضیه هم ممکن است موجب اختلال در ریتم طبیعی تنفس شود.
مدیریت رفلاکس معده و کیفیت خواب
همانگونه که پیشتر هم گفته شد، بیماری رفلاکس معده به مری، یکی از عوامل مهمی است که میتواند به طور جدی کیفیت خواب را تحت تأثیر قرار دهد و حتی در موارد شدیدتر، خطر خفگی را به همراه داشته باشد. برای مدیریت و بهبود رفلاکس معده و کیفیت خواب، میتوان از راهکارهای زیر استفاده کرد:
افزایش ارتفاع سر تخت
بالا بردن ارتفاع سر تخت به اندازه 15 تا 20 سانتیمتر، به کاهش حرکت اسید معده به سمت مری کمک میکند. در این وضعیت، جاذبه زمین از بازگشت اسید به مری جلوگیری میکند و احتمال بروز علائم رفلاکس و خفگی در خواب کاهش مییابد. این تغییر ساده و غیرتهاجمی، به بهبود کیفیت خواب افراد مبتلا به رفلاکس معده کمک زیادی میکند. برای انجام این کار، استفاده از بالشتهای خاص یا تنظیم ارتفاع پایههای سر تخت توصیه میشود. این روش بهخصوص برای کسانی که با علائم شدید رفلاکس یا خفگی شبانه مواجه هستند، بسیار موثر است و از جمله روشهای طبیعی (غیر داروئی) مقابله با مشکل رفلاکس محسوب میشود.
پرهیز از خوردن غذاهای سنگین و دیرهنگام
خوردن غذاهای سنگین یا دیرهنگام از عوامل اصلی تشدید رفلاکس اسید معده به مری است. فاصله 2 تا 3 ساعت بین آخرین وعده غذایی و زمان خواب، به معده فرصت کافی برای هضم غذا میدهد. همچنین مصرف غذاهای چرب، ادویهدار و حاوی کافئین قبل از خواب به رفلاکس معده منجر میشود. توصیه میشود وعدههای شبانه سبک و حاوی مواد غذایی با هضم آسان باشند. این تغییرات ساده در رژیم غذایی هم نقش مهمی در کاهش و بهبود علائم رفلاکس معده و کیفیت خواب دارند.
استفاده از داروهای ضد رفلاکس
داروهای ضد رفلاکس مانند آنتیاسیدها و مهارکنندههای پمپ پروتون (PPI)، کاهش ترشح اسید معده و بهبود علائم رفلاکس را به همراه دارند. این داروها، با کاهش میزان اسید در معده، از بازگشت اسید به مری جلوگیری میکنند و خطر خفگی در خواب را کاهش میدهند. با وجود اثربخشی این داروها، مصرف آنها باید تحت نظر پزشک صورت گیرد تا از بروز عوارض جانبی پیشگیری شود. درمان دارویی رفلاکس معمولاً با توجه به شدت علائم و پاسخ بیمار به درمان، تعیین میشود. استفاده از داروهای مناسب بهعنوان بخشی از برنامه درمانی جامع برای GERD، به بهبود علائم رفلاکس معده و کیفیت خواب کمک میکند.
پیشنهاد می کنیم این مطلب را بخوانید:رفلاکس معده و تنگی نفس
افزایش فعالیت فیزیکی و ورزش
کسانیکه مبتلا به مشکلات گوارشی و رفلاکس معده هستند، عموماً آنهایی میباشند که فعالیت فیزیکی چندانی در طول روز ندارند. متخصصان بر این باورند که با انجام مستمر فعالیتهای فیزیکی و ورزشهای ملایمی چون پیادهروی میتوان بطور قابل توجهی به ارتقاء عملکرد سیستم گوارشی کمک کرد.
تغذیه و رفلاکس معده: چه باید بخوریم؟
رفلاکس معده به مری از جمله بیماریهای گوارشی است که به شدت تحت تأثیر تغذیه قرار دارد. انتخاب غذاهای مناسب نقش تعیین کنندهای در کاهش علائم این بیماری و بهبود کیفیت زندگی فرد ایفا میکند. در ادامه همین بخش به بررسی غذاهای مفید، غذاهای مضر و نکات تغذیهای برای بهبود رفلاکس معده و کیفیت خواب خواهیم پرداخت.
غذاهای مفید برای کاهش علائم رفلاکس
انتخاب غذاهایی که باعث کاهش تولید اسید معده و تقویت عضلات مری میشوند، برای مدیریت رفلاکس حیاتی است. غذاهای کمچرب مانند مرغ بدون پوست، ماهی، و غذاهای پختهشده یا آبپز، به معده فشار کمتری وارد میکنند. میوههایی مانند موز، خربزه و سیب نیز اسید معده را تحریک نمیکنند و برای کاهش علائم رفلاکس توصیه میشوند. همچنین سبزیجاتی مانند اسفناج، کلم بروکلی و هویج به دلیل داشتن فیبر و مواد مغذی، به تنظیم عملکرد گوارشی کمک کرده و خطر رفلاکس را کاهش میدهند. مصرف نان سبوسدار و غلات کامل نیز بهعنوان منابع غنی از فیبر، از جمله توصیههای تغذیهای برای کاهش علائم رفلاکس محسوب میشوند.
غذاهایی که باید از آنها اجتناب کرد
برخی از غذاها باعث افزایش تولید اسید معده و تحریک و تشدید علائم میشوند. غذاهای چرب و سرخشده از قبیل فستفودها، چیپس و غذاهای پرچرب مانند پنیر و کره، علائم رفلاکس را تشدید میکنند. همچنین مصرف شکلات، کافئین، نوشیدنیهای گازدار و الکل، باعث ضعیفشدن عضلات اسفنکتر مری و افزایش احتمال بازگشت اسید به مری میشوند. میوههای اسیدی مانند پرتقال، گوجهفرنگی و لیموترش نیز بهتر است از رژیم غذایی حذف شوند. ادویههای تند و غذاهای حاوی سرکه از دیگر مواردی هستند که باید از آنها اجتناب کرد، زیرا این مواد باعث تحریک مخاط معده و افزایش رفلاکس میشوند.
نکات تغذیهای برای بهبود کیفیت خواب
برای بهبود کیفیت خواب در افراد مبتلا به رفلاکس، رعایت برخی نکات تغذیهای اهمیت زیادی دارد. مصرف وعدههای غذایی کوچک و سبک در ساعات نزدیک به خواب، فشار کمتری به معده وارد کرده و از بازگشت اسید جلوگیری میکند. پرهیز از خوردن غذاهای سنگین حداقل 2 تا 3 ساعت قبل از خواب ضروری است. همچنین مصرف غذاهای حاوی تریپتوفان مانند بوقلمون، موز و شیر، به بهبود کیفیت خواب کمک میکند. نوشیدن آب به مقدار کافی در طول روز نیز به هضم بهتر غذا و کاهش اسید معده کمک میکند. در نهایت، تنظیم وعدههای غذایی در طول روز و خوردن غذاهای متعادل، باعث بهبود عملکرد گوارشی و کیفیت خواب در افراد مبتلا به رفلاکس میشود.
شربت رفلاکس معده برنیسکون (Burniscon) یک محصول مؤثر برای مدیریت رفلاکس معده (GERD) است. این شربت با ترکیباتی مانند سدیم آلژینات، کربنات کلسیم و سدیم بیکربنات تهیه شده است که به کاهش اسید معده کمک میکند. مکانیزم عملکرد این شربت به این صورت است که پس از مصرف، با اسید معده واکنش نشان داده و ژل اسید آلژینیک تشکیل میدهد. این ژل با pH تقریباً خنثی، بر روی محتویات معده شناور میشود و تا 4 ساعت از بازگشت اسید معده به مری جلوگیری میکند. برنیسکون برای افرادی که دچار علائم رفلاکس معده هستند، بسیار مفید بوده و بهبود قابل توجهی در علائم بیماری ایجاد میکند. این شربت برای کودکان بالای 12 سال و بزرگسالان مناسب است و به کاهش علائم سوءهاضمه، سوزش سر دل و رفلاکس در دوران بارداری نیز کمک مینماید. علاوه بر این، بیماران دیابتی نیز میتوانند از شربت برنیسکون برای درمان رفلاکس خود استفاده نمایند.
نحوه مصرف
بزرگسالان و کودکان بالای 12 سال میتوانند 1 تا 2 قاشق غذاخوری از شربت برنیسکون را بعد از غذا و قبل از خواب، و حداکثر 4 بار در روز مصرف کنند. این شربت باید قبل از استفاده خوب تکان داده شود و در جای خشک و خنک نگهداری گردد.
عوارض جانبی
عوارض جانبی نادر شربت برنیسکون شامل واکنشهای آلرژیک مانند بثورات پوستی، خارش، مشکل در تنفس، سرگیجه، تورم صورت و لبها و گلو است. افراد با سابقه حساسیت به هر یک از ترکیبات این شربت باید از مصرف آن خودداری کنند. مصرف این شربت در دوران بارداری و شیردهی مجاز است، اما باید طبق توصیه پزشک صورت گیرد.
جمعبندی
رفلاکس معده و کیفیت خواب ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند. برگشت اسید معده به مری و گلو در زمان خواب، منجر به تحریک و التهاب راههای هوایی، تنگی نفس و بیدار شدنهای مکرر شده و کیفیت خواب را بشدت تحت تاثیر قرار میدهد. با مدیریت و درمان رفلاکس معده، ضمن جلوگیری از پیامدهای ناگوار این بیماری، کیفیت خواب نیز بهبود مییابد. در این راستا، با رعایت نکات تغذیهای مناسب، افزایش فعالیت فیزیکی و استفاده از داروهای ضد رفلاکس و منجمله استفاده از شربت طبیعی برنیسکون میتوان به درمان رفلاکس و بهبود کیفیت زندگی و خواب افراد مبتلا کمک کرد.